Litewski gulasz z jednego garnka. Bez zmywania i godzin spędzonych w kuchni

Nie masz pomysłu na obiad? Przygotuj czenaki, czyli jednogarnkową potrawę od dawna cenioną na pograniczu polsko-litewskim. Bogactwo składników sprawia, że danie przyrządzane w małych, glinianych naczyniach zachwyca smakiem i aromatem.

Puńsk to urocza wieś położona w północno-wschodniej Polsce, w powiecie sejneńskim. W średniowieczu zamieszkiwali te okolice Jaćwingowie, spokrewniony z Prusami lud zachodniopomorski, później osiedlili się tutaj przybysze z Litwy.

Choć od wieków miejscowość znajduje się na terytorium Polski, wciąż widać tu silne wpływy litewskie. W Puńsku działają lokale, w których można skosztować tradycyjnych przysmaków naszych wschodnich sąsiadów. Jeden z najbardziej popularnych to czenaki, czyli jednogarnkowe danie na bazie mięsa (zazwyczaj wieprzowiny), ziemniaków i sezonowych warzyw. Litwini chętnie dodają do potrawy także kiszone ogórki i śmietanę.

Przyrządza się ją w małych glinianych garnkach z pokrywkami, a po wypełnieniu składnikami zapieka w piekarniku. Taki sposób przygotowywania sprawia, że cały smak i aromat pozostaje w środku, a danie pozostaje długo ciepłe.

Co ciekawe, podobny specjał znany jest także w Gruzji. Chanakhi przyrządza się tam jednak z jagnięciny lub baraniny, a także bakłażanów czy pomidorów, których nie znajdziemy w wersji litewskiej, gdzie ewentualnie pojawiają się czenaki z dodatkiem grzybów albo kaszy.

Zazwyczaj bazą litewskiej potrawy jest surowa szynka wieprzowa. Czerwone mięso wciąż budzi kontrowersje, ale warto wiedzieć, że w sposobie hodowli świń nastąpiła w ostatnich latach prawdziwa rewolucja, co wpłynęło na jakość oferowanej wieprzowiny.

Szynka, uchodząca niegdyś za produkt tłusty i niezbyt zdrowy, stała się mniej kaloryczna nawet od drobiu – 100 g dostarcza około 120 kalorii (w latach 90. ten wskaźnik był ponad dwukrotnie wyższy). Wykazuje też niższe stężenie „złego” cholesterolu LDL.

Jest natomiast bogatym źródłem wartościowych białek oraz wszystkich potrzebnych człowiekowi aminokwasów egzogennych, i to skumulowanych w optymalnych proporcjach. W porównaniu z mięsem wołowym wyróżnia się korzystniejszym profilem kwasów tłuszczowych – niższą zawartością kwasów nasyconych i znacznie wyższą wielonienasyconych.

Szynka wieprzowa dostarcza niewiele sodu, co w połączeniu z wysoką zawartością cennego potasu przemawia za zasadnością jej stosowania w diecie osób borykających się z podwyższonym ciśnieniem tętniczym. Wieprzowina jest też skarbnicą łatwo przyswajalnego żelaza oraz witaminy E, jednego z najsilniejszych przeciwutleniaczy powstrzymującego m.in. procesy starzenia organizmu (nieprzypadkowo bywa nazywana „witaminą młodości”).

Do przygotowania tradycyjnych litewskich czenaków potrzebujemy około pół kilograma szynki wieprzowej, którą kroimy na małe kawałki i podsmażamy na patelni, razem z drobno posiekaną cebulą oraz przyprawami: solą, pieprzem i suszonym majerankiem. Następnie przekładamy do miski, a na patelni podsmażamy pokrojone w plastry pieczarki (200 g), które następnie mieszamy z dość drobno pokrojonymi warzywami: białą kapustą (mała główka), marchewką (3-4), selerem (niewielki) oraz ziemniakami (3-4). Doprawiamy solą, pieprzem i majerankiem.

Składniki dzielimy tak, aby w każdym glinianym garnuszku (koniecznie z przykrywką) były trzy warstwy warzyw i dwie mięsa z cebulą. Na dnie naczynia układamy warstwę warzyw, później mięsa, warzyw i mięsa. Ostatnią warstwę mają stanowić warzywa.

Do każdego garnuszka wlewamy trochę bulionu warzywnego lub rosołu, po czym wstawiamy do piekarnika, nagrzanego do 180 st. Pieczemy około 1,5 godziny.

Po wyjęciu z piekarnika nakładamy po łyżce kwaśnej, gęstej śmietany i kilka plasterków kiszonego ogórka. Przykrywamy na chwilę, podajemy na gorąco, np. ze świeżym pieczywem.

Autor: Rafał Natorski