Dieta planetarna – moda czy konieczność?

W dzisiejszych czasach wiele się mówi o rosnącej populacji ludzi i zmianach klimatycznych, na które ma wpływ m.in. przemysł spożywczy. Problemy te są przedmiotem dyskusji naukowców, którzy zastanawiali się nad stworzeniem globalnych wytycznych żywieniowych, które nie tylko są korzystne dla zdrowia człowieka, lecz również mają ochronny wpływ na nasze środowisko i całą planetę.

Na podstawie wieloletnich badań stworzono więc pojęcie diety planetarnej. Jakie są założenia diety planetarnej i czy każdy powinien ją stosować?

Nowy model żywienia, jakim jest dieta planetarna, powstał z myślą o dwóch globalnych problemach. Są to:

• Ocieplenie klimatu i zmiany środowiskowe – produkcja żywności odpowiada za 26 proc. globalnej emisji gazów cieplarnianych, z czego aż 70 proc. wiąże się z hodowlą zwierząt. Kolejnym problemem jest wykorzystanie ziem uprawnych pod produkcję paszy dla zwierząt hodowlanych, wycinka lasów pod ich powiększanie oraz nadmierne zużycie wody na cele hodowlane.
• Światowy wzrost populacji ludności – uważa się, że do 2050 r. może być aż 10 miliardów ludzi na świecie, dlatego należy odpowiednio zaplanować światową produkcję żywności. Konieczne jest tu ograniczanie strat żywności oraz zaplanowanie odzyskania tych surowców, które są obecnie marnowane.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Określenie dieta planetarna z ang. planetary health diets zostało pierwszy raz użyte przez naukowców z EAT-Lancet, którzy w 2019 r. opublikowali raport nt. planów dotyczących zapewnienia zdrowego i zrównoważonego żywienia dla wszystkich ludzi na świecie. Wg ich zaleceń zdrowa dieta planetarna powinna zawierać optymalną dla każdej osoby kaloryczność i opierać się różnorodnych pokarmach pochodzących głównie ze źródeł roślinnych. Produkty zwierzęce natomiast powinny zostać ograniczone. Z diety ponadto warto wykluczyć rafinowane zboża, żywność wysoko przetworzoną i cukier.

W raporcie został opublikowany planetarny talerz zdrowego żywienia, gdzie ok. ½ jego objętości powinny stanowić warzywa i owoce. Druga połowa uwzględnia pełne ziarna, roślinne źródła białka i oleje roślinne, a także niewielkie ilości białka zwierzęcego pochodzące z nabiału i mięsa.

Gramaturę poszczególnych produktów spożywczych dopasowano do standardowej diety o kaloryczności 2500 kcal. Wygląda ona następująco:

• pełne ziarno (ryż, pszenica, kukurydza i inne) – 232 g,
• warzywa skrobiowe (m.in. ziemniaki) – 50 g,
• pozostałe warzywa – 300 g,
• wszystkie owoce – 200 g,
• mleko i nabiał – 250 g,
• źródła białka (wołowina, jagnięcina i wieprzowina – 14 g, drób – 29 g, jajka – 13 g, ryby – 28 g, rośliny strączkowe – 75 g, orzechy – 50 g),
• tłuszcze dodane (tłuszcze nienasycone – 40 g, tłuszcze nasycone – 11,8 g),
• cukry – 31 g.

Stosowanie diety planetarnej wiąże się z wieloma korzyściami. Pod względem zdrowotnym ten model diety wpływa m.in. na:

• Mniejsze ryzyko przedwczesnych zgonów – stosowanie diety planetarnej, która składa się z wysokiej zawartości prozdrowotnych składników odżywczych, może zapobiec około 11 milionom zgonów rocznie. Stanowi to od 19 proc. do 24 proc. wszystkich zgonów wśród dorosłych.
• Wsparcie pracy układu immunologicznego – ten rodzaj diety jest bogaty w witaminy, składniki mineralne, kwasy tłuszczowe omega-3 oraz polifenole, które wpływają korzystnie na naszą odporność.
• Zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób przewlekłych – ze względu na wysoką zawartość produktów roślinnych oraz zmniejszoną ilość cukru i żywności przetworzonej dieta planetarna chroni przed wystąpieniem chorób układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy typu II i otyłości.

Korzyści dla naszej planety:

• Ochrona zasobów wodnych – produkcja 1 kg mięsa wymaga zużycia od 6 do nawet 20 tysięcy litrów wody. Ograniczenie wytwarzania mięsa skutecznie ograniczy zużycie wody.
• Ograniczenie zanieczyszczenia środowiska – zwierzęta hodowlane produkują wysokie ilości odchodów i moczu, które zanieczyszczają gleby i wody powierzchniowe. Dieta planetarna może pomóc zminimalizować tego typu zagrożenie.
• Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych – chów zwierząt gospodarskich wiąże się z wysokim wytwarzaniem metanu. Dieta planetarna, która wpływa na zmniejszenie produkcji mięsa, sprzyja też ograniczeniu emisji szkodliwych gazów.

Stosowanie diety planetarnej na samym początku może być dużym wyzwaniem, zwłaszcza dla osób stosujących zachodni model odżywiania. Bez odpowiedniej edukacji żywieniowej istnieje pewne ryzyko wystąpienia niedoborów pokarmowych.

Przejście na dietę planetarną wymaga zmiany sposobu produkcji żywności. Może to wiązać się z wyższymi kosztami, ponieważ konieczne będzie dostosowanie się do nowych technologii i praktyk.

Spożycie mięsa jest też kwestią kulturową. W niektórych społeczeństwach mięso jest integralną częścią tradycji, dlatego sugestia jego eliminacji lub nawet ograniczenia może spotkać się z niechęcią i sprzeciwem.

Diety planetarnej z pewnością nie można uznać za nową modę lub tymczasowy trend. Jej opracowanie jest odpowiedzią na współczesne problemy całego świata. Poza ochroną środowiska wpływa także na poprawę naszego stanu zdrowia, dlatego ten rodzaj diety powinien być powszechnie zalecany i stosowany przez nasze społeczeństwo.

Bibliografia:

1. Kolarzyk E., Łyszczarz A.: Interakcje między środowiskiem, dietą i zdrowiem – współczesne wyzwania, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2021, Tom 27, Nr 2, 92–98.
2. Mroczek K. i wsp.: Wybrane ekologiczne i etyczno-religijne aspekty konsumpcji mięsa, Polish Journal for Sustainable Development, Tom 26 (2). 55-62, 2022 r 
3. Ritchie H. i wsp.: Environmental Impacts of Food Production, Our World in Data, https://ourworldindata.org/environmental-impacts-of-food.
4. Stubbendorff A. i wsp.: Development of an EAT-Lancet index and its relation to mortality in a Swedish population, Am J Clin Nutr 2022;115:705–716.
5. Summary Report of the EAT-Lancet Commission, https://eatforum.org/content/uploads/2019/07/EAT-Lancet_Commission_Summary_Report.pdf