Jedz, a twoja trzustka na pewno ci podziękuje. Wspomożesz ją

Prawidłowa praca trzustki zależy w dużej mierze od jakości spożywanego pokarmu. W obecnych czasach, gdzie sporo osób sięga po przetworzoną żywność i używki, wzrasta ryzyko zaburzeń funkcjonowania trzustki. Co więc należy jeść, aby wspierać pracę trzustki?

Trzustka z łac. pancreas jest organem o długości ok. 12-20 cm. To drugi co do wielkości gruczoł trawienny organizmu, zaraz po wątrobie. Tworzą ją trzy części, tj.:

• głowa,
• trzon,
• ogon.

W naszym organizmie trzustka spełnia dwie istotne funkcje:

• Wewnątrzwydzielnicza – funkcja ta polega na produkcji i wydzielaniu dwóch hormonów: insuliny i glukagonu. Zadaniem insuliny jest regulowanie poziomu cukru we krwi. Po spożyciu posiłku bogatego w węglowodany glukoza, która dostaje się do krwioobiegu, jest za pomocą insuliny transportowana do komórek organizmu. Tam następnie jest wykorzystywana do produkcji energii. Glukagon natomiast uwalnia do krwi glukozę zmagazynowaną w wątrobie, w momencie, gdy jej stężenie we krwi spada.
• Zewnątrzwydzielnicza – trzustka odpowiada także za produkcje enzymów trawiennych m.in. trypsyny, chymotrypsyny, elastazy i karboksypeptydazy, które trawią białka. Poza nimi wydziela enzymy trawiące tłuszcze takie jak lipaza i fosfolipaza oraz węglowodany m.in. amylaza. Enzymy te poprzez przewód trzustkowy dostają się do dwunastnicy, gdzie następnie zostają aktywowane.

Sposób, w jaki się odżywiamy, ma bardzo duży wpływ na funkcjonowanie trzustki, a nasza dieta oraz styl życia mogą bezpośrednio oddziaływać na przebieg niektórych jej schorzeń. Oto przykłady najczęstszych chorób trzustki:

• Ostre zapalenie trzustki – jedną z głównych przyczyn tej choroby jest nadmierne spożywanie alkoholu oraz kamica żółciowa. Objawia się silnym i nagłym bólem brzucha promieniującym aż do pleców.
• Przewlekłe zapalenie trzustki – na rozwój tej choroby również ma wpływ spożywanie alkoholu. Inne jej przyczyny to m.in. palenie tytoniu, cukrzyca, otyłość, nadmiar czerwonego mięsa w diecie, wysokie stężenie trójglicerydów oraz niektóre leki np. statyny. Głównym symptomem przewlekłego zapalenia trzustki jest ból w nadbrzuszu pod lewym żebrem, brak apetytu, wzdęcia czy dyskomfort w jamie brzusznej po spożyciu tłustych potraw.
• Cukrzyca typu II – nie jest to typowe schorzenie trzustki, ale jej główną przyczyną jest upośledzenie wydzielania insuliny. Na rozwój cukrzycy typu II ma wpływ otyłość, dieta bogata w cukry proste i produkty przetworzone oraz niska aktywność fizyczna. Początkowo cukrzyca nie daje żadnych objawów. Z czasem chory zaczyna obserwować wzmożone pragnienie, częstsze oddawanie moczu, zmęczenie, zmiany skórne i trudności w gojeniu się ran.

Dieta w chorobie trzustki ma na celu odciążyć narząd i zapobiec dalszym jego uszkodzeniom. Aby to osiągnąć, zaleca się stosować dietę łatwostrawną z ograniczeniem tłuszczu. Jak ta dieta wygląda w praktyce? Oto najważniejsze jej założenia:

• Ogranicz tłuszcz – ten rodzaj diety nie ma na celu całkowitego wykluczenia tłuszczu. Jednakże należy wybierać, te produkty, które zawierają obniżoną jego zawartość. Są to np. nabiał <2 proc. tłuszczu, chude mięso (drób, cielęcina), chude ryby (dorsz, szczupak, sandacz). W diecie trzustkowej można jeść jajka, lecz tylko gotowane lub w formie omletu. Co więcej, zamiast tłuszczów odzwierzęcych, wybieraj te, pochodzenia roślinnego np. oleje roślinne, lub margaryny miękkie.
• Pamiętaj o nawodnieniu – w diecie trzustkowej zalecana jest woda niegazowana, a także słaba czarna i owocowa herbata, soki warzywne i owocowe.
• Sięgaj po delikatne przyprawy – dozwolone są m.in. pietruszka, koperek, kwasek cytrynowy, cynamon, majeranek, bazylia, oregano.
• Wybieraj dojrzałe warzywa i owoce – sięgaj m.in. po owoce jagodowe, morele, banany, brzoskwinie, a także dynię, marchew, kabaczki, ziemniaki, pomidory bez skórki. Owoce i warzywa najlepiej zjadać ugotowane lub pieczone.
• Wyeliminuj alkohol – jest to jeden z głównych czynników rozwoju chorób trzustki. W diecie trzustkowej należy całkowicie zaprzestać spożywania alkoholu.
• Zadbaj o odpowiednią obróbkę termiczną – potrawy mogą być gotowane na wodzie lub na parze oraz pieczone beztłuszczowo. Unikaj smażenia, duszenia i pieczenia z tłuszczem.
• Zmniejsz ilość błonnika – produkty z błonnikiem są ciężkostrawne, co może obciążać pracę trzustki, zwłaszcza w początkowym etapie leczenia choroby. W tym przypadku polecane są takie produkty jak np. biały ryż, wyroby z białej mąki, płatki ryżowe, kasza jaglana, kasza kuskus.

Dieta w cukrzycy typu II nieco różni się od tej w chorobach zapalnych trzustki, lecz jej zadaniem w dalszym ciągu jest wsparcie funkcjonowania tego narządu.

Podstawowe zalecenia przy cukrzycy typu II:

• Jedz więcej warzyw i owoców – zaleca się, aby w każdym posiłku znalazła się przynajmniej jedna porcja warzyw. Owoce natomiast można zjadać w ilości ok. trzech porcji na dzień (1 porcja to ok. 100 g).
• Ogranicz cukry proste i zwiększ ilość błonnika – w tej diecie zaleca się zjadać większe ilości strączków, ciemnego pieczywa, brązowego ryżu czy kasz przy jednoczesnej eliminacji białego pieczywa, białych makaronów, słodyczy.
• Pamiętaj o białku i tłuszczach – dieta w cukrzycy typu II powinna bazować na dobrej jakości tłuszczach roślinnych np. olejach, oliwie z oliwek, orzechach, pestkach i awokado. Zadbaj też o odpowiednią ilość białka, spożywając ryby, tofu, owoce morza, chude mięso drobiowe i niewielką ilością mięsa czerwonego.
• Zwracaj uwagę na rodzaj wypijanych płynów – w przypadku napojów zaleca się wszystkie te, które nie są dosładzane. Zrezygnuj natomiast z picia alkoholu i napojów energetycznych.

Niezależnie od rodzaju chorób i zaburzeń pracy trzustki, z diety wyeliminuj takie produkty jak:

• smalec,
• alkohol,
• słodycze,
• fast-foody,
• dania instant,
• słone przekąski,
• słodzone napoje,
• przetwory mięsne,
• margaryny twarde,
• mocna kawa i herbata,
• tłuste mięso, ryby i nabiał,
• gotowe mieszanki przypraw,
• konfitury owocowe z dużą ilością cukru.

Wszelkie zalecenia co do sposobu żywienia w chorobach trzustki należy rozpatrywać indywidualnie. Ma na to wpływ przede wszystkim stopień zaawansowania choroby oraz inne towarzyszące jej zaburzenia. Nie ulega jednak wątpliwości, że najważniejszą zasadą jest tutaj zaprzestanie spożywania alkoholu i żywności o wysokim stopniu przetworzenia. Jeżeli nie masz pewności, czy twój sposób odżywiania jest dobry dla Twojej trzustki, skorzystaj z porady doświadczonego dietetyka klinicznego.

Bibliografia:

1. Abrahams P., Atlas anatomii. Ciało człowieka: budowa i funkcjonowanie, Świat Książki, Warszawa, 2004.
2. Ciborowska H.: Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydanie III uzupełnione, wydawnictwo PZWL, Warszawa, 2007.
3. Lipiński M., Rydzewska G.: Zasady postępowania u pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki i niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki w praktyce lekarza POZ, Lekarz POZ 3/2018.
4. Rogowska A: Ostre zapalenie trzustki, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVII, nr 1, 2014.