Pijesz napoje z kofeiną? Sprawdź, co robią z twoim mózgiem i ciałem

W Polsce 65 proc. osób pijących kawę deklaruje, że codziennie sięga po więcej niż jedną filiżankę; najczęściej są to 2 lub 3 filiżanki na dobę. Kofeina jest najpopularniejszym, najczęściej spożywanym stymulantem na świecie. Ten psychoaktywny środek jest naturalną substancją pobudzającą, która znajduje się nie tylko w ziarnach kawy, ale również w liściach herbaty, ostrokrzewu paragwajskiego (yerba mate), ziarnach kakaowca, owocach guarany i napojach energetycznych.

Kofeina, należąca do grupy stymulantów, wykazuje działanie pobudzające i zarazem relaksujące. Jak to możliwe, że działa w taki sposób? Jaki jeszcze jest wpływ kofeiny na organizm?

Mechanizm działania kofeiny składa się z kilku następujących po sobie etapów. Przede wszystkim warto wiedzieć, że kofeina działa w dużej mierze poprzez hamowanie receptorów adenozyny, znajdujących się w mózgu. Adenozyna to neuroprzekaźnik promujący odczuwanie senności i zmęczenia. W momencie, gdy kofeina zaczyna blokować te receptory, poziom adenozyny automatycznie spada, jednocześnie zwiększa się produkcja pozostałych neuroprzekaźników – dopaminy i glutaminy, które poprawiają samopoczucie, a także potrafią zmniejszyć ryzyko zachorowania na depresję. W efekcie przekłada się to na podniesienie poziomu koncentracji i czujności.

Kofeina zaczyna działać po upływie około 10-30 minut po jej spożyciu, a utrzymuje się nawet 4-6 godzin, choć w tym przypadku wiele zależy od indywidualnej tolerancji danego organizmu. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku kobiet w ciąży – wówczas działanie kofeiny wynosi od 9 do 11 godzin. Jednocześnie potrzeba około 5-6 godzin, by kofeina, którą dostarczymy naszemu organizmowi, uległa częściowemu rozpadowi.

Poza blokowaniem adenozyny, kofeina rzutuje również na funkcjonowanie układu nerwowego — zwiększa produkcję adrenaliny. Adrenalina jest jednym z hormonów wydzielanych przez tkanki po to, by regulować zachodzące w organizmie procesy. Działanie adrenaliny najprościej można opisać jako przygotowanie ciała do właściwej reakcji — reakcji w stylu "uciekaj albo walcz". Może się to wiązać z następującymi objawami, takimi jak przyspieszona akcja serca, zwiększenie energii, podniesienie ciśnienia tętniczego krwi, zwiększenie spalania tkanki tłuszczowej, rozszerzenie źrenic i zahamowanie wydzielania insuliny.

Mniej więcej po upływie 10 minut po adrenalinie wydziela się inny hormon o nazwie kortykosteroid, czyli kortyzol. Działa on podobnie do adrenaliny, a dokładnie wspiera proces dostarczania organizmowi odpowiedniej dawki energii, gdy tego potrzebuje, np. w sytuacjach stresowych.

Kofeina dodaje energii, zwiększa czujność, poprawia koncentrację i przyspiesza czas reakcji. Nie można jej zatem odmówić wpływu na funkcje poznawcze. Jest to bardzo przydatne w sytuacjach, które wymagają szybkiego łączenia faktów, myślenia i działania pod presją. Według badań umiarkowane jej spożycie poprawia pamięć krótkotrwałą (choć lepsze efekty przynosi osobom, które nie spożywają jej regularnie).

Kofeina w rozsądnej ilości wpływa na nasze samopoczucie, mamy lepszy humor i więcej pozytywnej energii. Zmniejsza też ryzyko zachorowania na depresję czy pojawienie się stanów lękowych. Kluczowe jest w tym przypadku zachowanie umiaru — rekomenduje się, by nie przekraczać dziennej dawki wynoszącej około 400 mg. Nadmiar może wywołać efekt wręcz odwrotny — lęk i depresję.

Bardzo istotną rolę kofeina pełni również w funkcjonowaniu naszego ciała. Przeprowadzone badania wykazały, że kofeina jest bardzo skuteczna w hamowaniu apetytu. Dodatkowo zwiększa metabolizm — nawet o 3-11 proc., co bezpośrednio przekłada się na spalanie tkanki tłuszczowej. W połączeniu z ograniczeniem łaknienia jest zatem pomocna w procesie odchudzania. Picie napojów z kofeiną powoduje zwiększenie produkcji moczu, dlatego tak ważne w tym przypadku jest odpowiednie nawodnienie.

Kofeina oddziałuje również na pracę układu trawiennego, powodując zwiększenie poziomu kwasu żołądkowego, co z kolei u niektórych wywołuje zgagę. Nie bez znaczenia jest wpływ kofeiny na układ sercowo-naczyniowy. Umiarkowana jej dawka podnosi ciśnienie krwi na jakiś czas, ale na tyle krótki że nie powinien wywołać jakiegokolwiek zagrożenia dla zdrowia.

Analizując działanie kofeiny, można być przekonanym, że ma ona wiele zalet i rzeczywiście tak jest. Kofeina ma pozytywny wpływ na wiele aspektów funkcjonowania organizmu człowieka — zarówno psychicznych, jak i fizycznych. Należy jednak mieć na uwadze, że zbyt duża ilość kofeiny może przyczynić się do negatywnych skutków i spowodować takie konsekwencje, jak bezsenność, wzmożona nerwowość czy przyspieszone bicie serca.