Chcesz być zdrowy? Unikaj. Rocznie do Polski trafia ponad 400 tysięcy ton

Olejowiec gwinejski to drzewo o rozłożystej koronie, które jest powszechnie znane jako palma olejowa, i to właśnie z tego drzewa pozyskiwany jest olej palmowy. Roślina ta pochodzi z Afryki, ale obecnie jest uprawiana na masową skalę w wielu tropikalnych regionach świata, zwłaszcza w Malezji i Indonezji. Te dwa kraje są odpowiedzialne za 80 proc. globalnej produkcji oleju palmowego.

Jak wynika z raportu "Rynek oleju palmowego w Polsce", przeprowadzonego w 2021 roku przez firmę Frost & Sullivan, w 2020 roku do Polski sprowadzono 249 tysięcy ton oleju palmowego w postaci surowca. Kolejne 212 tysięcy oleju palmowego trafiło do Polski w postaci ukrytej, tzn. w produktach. Biorąc pod uwagę, że blisko 93 tysiące ton eksportowano w postaci produktów, w 2020 roku konsumpcja oleju palmowego w Polsce wynosiła ok. 370 tysięcy ton (w porównaniu do 398 tysięcy ton w roku 2019).

Co to znaczy, że olej palmowy jest w postaci ukrytej? Mowa o tym, że znaleźć go można w składzie wielu produktów, takich jak margaryny, lody, ciastka, wyroby piekarnicze i czekoladowe, słone przekąski, a także pasze dla zwierząt, biopaliwa, świeczki, smary oraz kosmetyki, np. mydła czy szampony. Na etykietach tych produktów olej palmowy często ukrywa się pod różnymi nazwami, takimi jak tłuszcze CBE i CBS, emulgator E471, mirystynian izopropylu, kwas palmitynowy, stearynian glicerolu, stearynian sorbitolu, alkohol cetylowy, stearynian sorbitolu czy palmitynian etyloheksylu.

Olej palmowy zawdzięcza swój sukces przede wszystkim temu, że jest relatywnie tani. Wynika to z wydajności upraw olejowca gwinejskiego, z których można wyprodukować znacznie więcej oleju niż z plantacji rzepaku albo słonecznika. Po rafinacji olej palmowy staje się bezzapachowy i bezsmakowy, co pomaga odpowiednio zbilansować pozostałe składniki produktów i uwypuklić ich smak. W porównaniu do innych tłuszczów roślinnych olej palmowy posiada większą stabilność w procesie utleniania, co jest bardzo ważne, szczególnie w przemyśle spożywczym.

Olej palmowy może być pozyskiwany zarówno z miąższu (wówczas ma pomarańczowo-czerwony kolor), jak i z nasion palmy olejowej (jest wtedy żółty). W postaci surowej jest to produkt o dużych walorach odżywczych. Charakteryzuje się m.in. optymalnym dla naszego zdrowia stosunkiem zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych do nienasyconych, co jest korzystniejsze niż w większości olejów roślinnych.

Olej palmowy zawiera wiele cennych składników, m.in. karotenoidy, tokoferole, sterole, skwalen, koenzym Q10, fosfolipidy czy polifenole. Wszystkie te składniki wykazują silne właściwości przeciwutleniające, które wzmacniają odporność organizmu i chronią go przed szkodliwą aktywnością wolnych rodników. Wolne rodniki są odpowiedzialne za przyspieszanie procesów starzenia organizmu i sprzyjają rozwojowi nowotworów czy chorób układu krążenia. Obecność naturalnych antyoksydantów wydłuża okres przydatności samego oleju, jak również wyrobów produkowanych z jego zastosowaniem.

Jednak do Polski rzadko trafia surowy olej palmowy. Podobnie jak w całej Europie, w naszym kraju zazwyczaj wykorzystywany jest produkt rafinowany w postaci jasnożółtej, pozbawionej zapachu substancji o półstałej konsystencji. Nadaje on pożądaną konsystencję wielu produktom, ale jednocześnie podczas przeróbki traci wiele wartościowych składników odżywczych.

Przemysł spożywczy często korzysta również z utwardzonego oleju palmowego, który jest szczególnie przydatny przy produkcji słodyczy czy słonych przekąsek. Pełni on rolę taniego wypełniacza i przedłuża okres przydatności produktów. Jednak jednocześnie staje się bogatym źródłem tzw. tłuszczów trans, które znacząco zwiększają ryzyko schorzeń serca (choroby niedokrwiennej, miażdżycy). Ponadto obniżają stężenie "dobrego" cholesterolu HDL i podwyższają poziom "złego" LDL, sprzyjają gromadzeniu się tkanki tłuszczowej na brzuchu, a także wywołują insulinooporność, a w konsekwencji – cukrzycę typu 2.

Olej palmowy budzi także kontrowersje ekologiczne. Powierzchnia upraw olejowca gwinejskiego przekroczyła już 27 mln hektarów, co jest równoznaczne z obszarem większym od Polski. Z powodu olbrzymiego i wciąż rosnącego popytu na olej lasy deszczowe są masowo wycinane i wypalane, aby zrobić miejsce dla plantacji palmy. Szczególnie dotyczy to Indonezji, która jeszcze niedawno była niemal w całości pokryta dżunglą, a dziś jej lesistość wynosi niespełna 50 proc.

Na Borneo i Sumatrze dewastacja przyrody przyjęła już rozmiar katastrofalny. Bezpowrotnie znikają kolejne gatunki roślin i zwierząt. W ciągu ostatnich 15 lat o połowę zmalała populacja żyjących na Borneo orangutanów. Zagrożone wyginięciem są sumatrzańskie słonie, nosorożce czy tygrysy, a także nosacze, pantery sundajskie i tapiry malajskie.

Ekolodzy przekonują, że najlepszym rozwiązaniem jest certyfikacja upraw palmy oleistej, co umożliwi nadzór procesu produkcji oleju. Coraz więcej firm deklaruje stosowanie tylko wyrobów legitymujących się atestem, chociażby RSPO (z ang. The Roundtable on Sustainable Palm Oil), czyli Stowarzyszenia Na Rzecz Zrównoważonego Przetwórstwa Oleju Palmowego. Daje on gwarancje, że produkcja oleju nie wiąże się z dewastacją lasów pierwotnych i stosowaniem pestycydów, a pracownicy plantacji są traktowani zgodnie z międzynarodowymi standardami.